W trakcie wydarzenia „Chrzanolandia zaprasza na … Jarmark Cudów” współorganizowanego przez LGD „Partnerstwo na Jurze” dzieci miały niecodzienną okazję uczestnictwa w warsztatach zdobienia jajek wielkanocnych technika zdobniczą – batikowania, stosowanej w plastyce obrzędowej oraz poznały symbolikę jajek. Nasz animator Pani Agnieszka Bąk stworzyła magiczny kącik świątecznych jajeczek.

Jedna z najstarszych i najpopularniejszych w Polsce technik zdobienia wykorzystana podczas warsztatów to technika batikowa zwana też pisaną.

Batikowanie jaj – pisanie

opis

Wzór nanoszony (pisany) jest na jajo gorącym woskiem przy użyciu narzędzia zwanego pisakiem, jest to maleńki lejek wykonany z blaszki i osadzony na patyku, można też użyć szpilki, patyczka, słomki lub gwoździa, w zależności, jakiej grubości chcemy kreskę. Najstarsze wzory wykonywane woskiem to znaki solarne - rozety, rozety wirujące, wizerunki słońca z promieniami, oraz symbole światła i błyskawic. Można robić różne wzory jodełkę, łezki, rozetki. Z czasem pojawiły się motywy geometryczne jak kreski, szlaczki, kropki, a także roślinne min. gałązki, listki, kwiatki i zoomorficzne - baranki, ptaszki. Dawniej wykorzystywano barwniki naturalne: wywar z łupin cebuli, liści, traw, kory drzew, buraka

Pisanki, jajka zdobione, barwione i malowane

Pisanki są podstawą święconego i wielkanocnego stołu. Nie może ich zabraknąć w koszyczku i na niedzielnym śniadaniu. Dzielimy się nimi podczas uroczystego śniadania, składając sobie życzenia. Jajka mają zapewnić zdrowie, pomyślność i szczęście.

Od dawien dawna w jajkach widziano moc odradzającego się życia. Zdobienie jaj to stary zwyczaj, o czym świadczą chociażby znaleziska datowane na X w. podczas wykopalisk w Ostrówku. W Wielki Piątek przygotowywano jajka, zdobiąc je różnymi metodami. Jedną z nich jest barwienie na jeden kolor. Używano do tego barwników naturalnych, np. łusek cebuli. Z nasion wrotyczu gospodynie uzyskiwały różne odcienie żółtego, aż do ciemnego brązu, z kwiatów bławatka – niebieski. Dla czerwonego koloru należało zrobić wywar z małych robaczków zwanych czerwcami. Fioletowy uzyskiwano z płatków ciemnej malwy, natomiast zielony dawały wywary z mchu, widłaka i młodego żyta, a różowy z buraka. Jajka barwiono również na kolor czarny, używając wywaru z kory dębowej, olchowej lub łupin orzecha włoskiego. Dziś farby naturalne zostają zastępowane sztucznymi barwnikami.

Interpretacja symboliki barw na jajkach została dostosowana do wierzeń katolickich. Kolor fioletowy, jak również niebieski oznaczał żałobę wielkopostną, natomiast symbol radości ze zmartwychwstania Chrystusa to kolory żółty, różowy i zielony. Kolor czerwony symbolizuje krew, którą Zbawiciel przelał za nasze grzechy.

Jajko zdobi się także techniką rytowniczą. Ostrym narzędziem na zabarwionym jajku wyskrobuje się motywy roślinne i geometryczne. Ten rodzaj pisanek nazywamy skrobankami (Płoki) lub rysowankami. Najstarszą metodą zdobienia jest batikowanie. Cienkim gwózdkiem lub szpilką nakłada się roztopiony wosk na jajko w postaci łezek. Polaczek podaje, że używano do tego patyczka lub źdźbła. Barwi się jajka z początku w jasnym kolorze, następnie dodaje woskowy wzorek i wkłada do coraz to ciemniejszego barwnika. Pisanki wytrawiano również kwasem z kiszonej kapusty, barszczu oraz kwaśną serwatką.

Obecnie panie twórczynie ludowe wykonują różne wzory: szlaczki, motywy roślinne, baranki, ptaki, tj. zgodnie z obowiązującą tradycją zdobniczą w ich regionie.

Z jajkami związanych jest wiele wierzeń ludowych. Uważano, że jajko przeciwdziała złu. Było używane w medycynie, magii, w zabiegach mających zapewnić urodzaj i dobrobyt. Wykorzystywano je również do obrzędów zadusznych.

Malowaniem jaj na ziemi chrzanowskiej w Wielkim Tygodniu zajmowała się młodzież, mówiono, że malują pisanki albo malowanki. Malowano często w dwóch kolorach pomarańczowym i ciemno fioletowym. Często podarowywano tak ozdobione jaja znajomym i rodzinie, czy też wybrance serca.

(informacje opracowane na podstawie książki „Wiosna” wydanej przez LGD)

Lokalna Grupa Działania "Partnerstwo na Jurze" składa sedrczne podziękowania dla Pani Agnieszki Bąk za zangażowanie, profesjonalne przeprowadzenie warsztaów zdobienia jajek wielkanocnych technika zdobniczą – batikowania.

galeria zdjęć